Татар сәнгатькәрләре, бигрәк тә язучылар, шагыйрьләр өчен Тукай премиясе дәрәҗәле дәүләт бүләге. Гадәттә премия бирелә торган көннәрдә нигә тегеңә түгел, нигә моңа дигән сүзләрне чыш-пыш килеп сөйләнүчеләр дә, кычкырып әйтүчеләр дә җитәрлек була. Мин исә бөтенләй башка сорауга җавап табарга тырыштым. Аны ничә яшьтә бирәләр соң?

Апрель безнең өчен Тукай ае буларак үтә. Узган ел 26 апрельдә шагыйрь бәйрәменә шактый кеше җыелган иде. Аның тантаналы төстә, милли итеп оештырылуына сөенеп туя алмадылар. Кайчак башны җүләргә салу комачауламый дип, менә шул бәйрәмдә тирә-юнемдә басып торучылардан сораштыра башладым.

– Белмисезме, Тукай премиясен ничә яшьтә бирәләр?

Без сөйләшеп торган арада сәхнәдә чираттагы премия лауреатларын атадылар: Зиннур Мансуров, Зөлфәт Хәким… Янымдагылар аларга игътибар итеп тормый сорауларыма җавап эзләде

Аннары үзем уйга калдым. «Тукай премиясен ничә яшьтә бирәләр?» дигән сорау белән түгел, «Бу мәртәбәле бүләккә кем ничә яшьтә лаек булды икән?» – дип үз башымны катырырга тотындым. Әлеге сорауга җавап бирү өчен иң беренче чиратта башта Тукай премиясе лауреатлары исемлеген эзләргә керештем. Казандагы Тукай музеенда аларның исемлеге язылган ике стенд тора, өченчесенә, күрәсең, акча җитмәгән, шуңа күрә барысы да язылып бетмәгән. Хәзер мәгълүмат эзләүнең иң җайлы һәм нәтиҗәле ысулы – интернет. Шуның аша әдәбиятка, язучыларга, гомумән, татарларга кагылышлы сайтларны берәм-берәм актарырга керештем.

Һәм… Мөслим районының укытучысы сайтына барып төртелдем. Интернет Тукай премиясе лауреатлары дигән сүзләрне иң беренче чиратта нәкъ менә аның сайтында күрсәтте. Афәрин! Гадәти бер авыл укытучысы шәхси сайтын булдырып, анда әллә никадәр кирәкле мәгълүмат туплаган. Лауреатлар исемлеген урнаштырган, ни өчен алганнарын язган. Тик кайбер төгәлсезлекләргә очрадым, шуңа күрә исемлек эзләүне дәвам иттем. Чираттагы тукталышым Тукай туган көндә дөньяга аваз салган «Тукай» сайты булды. Сайт эшли башлаганга берничә көн генә, шуңа да карамастан, монда инде шагыйрь рухын бирергә тырышканнар. Лауреатлар исемлеге дә булачак... Алар өчен аерым махсус сәхифә булдырганнар, исемлек кенә түгел, һәркайсы турында мәгълүмат та урнаштырырга җыеналар. Хәзергә исә аларны барлау, туплау белән шөгыльләнәләр. Исемлек табылды. Ләкин тукталып калмадым, интернет буйлап «йөрүемне» дәвам иттем. Юкка түгел икән, Милли китапханә сайтында Г. Тукай дәүләт премиясе лауреатларының тулы исемлеге урнаштырылган. Халык үзенең югары мәртәбәләргә ирешкән иҗат әһелләрен белеп торсын дигән уйда янучылар бар бит ул.
Исемлектәге язучылар, шагыйрьләрнең туган елларын таптым һәм кайсы, ничә яшьтә Тукай һәйкәле каршында бүләкне алганын исәпләдем. Кешегә теләсә нинди сорау биреп йөрүе генә җиңел ул… Шулай да иренми еллар санап утырдым. Һәм менә мондыйрак нәтиҗәгә килдем. Язучы, шагыйрь лауреатлардан Тукай премиясен 40-50 яшьтә алганнар – 11.
51-60 яшьләрдә лаек булучылар – 10.
60 ларын тутырып лауреат булучылар 30 га якын.
Бәйрәмдә җавап бирүчеләр хаклы булып чыга түгелме? Пенсия яшендә бүләкләнүчеләр күпчелекне тәшкил итә. Ә пермия алган иң яшь кеше_кем булган соң? Халык шагыйре Равил Фәйзуллин 1978 елда 35 яшендә «Шигырьләр һәм поэмалар» китабы өчен лаек була. Драматург Диас Вәлиев 1979 елда «Дарю тебе жизнь» пьесасы өчен 38 яшендә ала. Драматург Хәй Вахит – 42, шагыйрь Марс Шабаев – 43, язучы Туфан Миңнуллин, шагыйрь Шәүкәт Галиев 44 яшьләрендә бүләкләнә.

Инде иң өлкән яшьтә лауреат булганнарга килик. Монда беренче урынны язучы Гомәр Бәширов алып тора. Аңар премия 94 яшендә бирелгән. 90 нан өскә чыккач алган башка берәү дә юк. Язучы Я. Зәнкиев 85 тә, Миргазиян Юныс 77 дә, Мөсәгыйть Хәбибуллин 76 да, Әхсан Баян 72 дә бүләкләнгән.

Тагын бер күзгә ташланган үзәнчәлек:әдәбият өлкәсеннән бары бер хатын-кызга – шагыйрә Гөлшат Зәйнашевага 1991 елны 63 яшендә «Илле җыр» китабы өчен Тукай премиясе бирелгән.

Менә шулай, мәртәбәле бүләкнең төгәл бәясе (300 000 сум) булса да, аны алуның билгеле бер яше юк. Иң мөһиме – халкың алдында күрсәтерлек эшең булсын. Кайчан да булса бер премия үзе эзләп табар. Хәтта бу дөньяда булмасаң да…

И. ЯРМИ
Пар алма